Πανδημίες, κλιματική αλλαγή και ρύπανση. Πόσο συνδέονται;

HERA: ΑΤΖΕΝΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Δημοσθένης Σαρηγιάννης

Διευθυντής του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ ,

Εκπρόσωπος του HERA στην Ελλάδα

Τις επόμενες εβδομάδες, οι ερευνητές του HERA θα εκδώσουν μακροπρόθεσμες προτάσεις για να διευκρινίσουν τους δεσμούς μεταξύ της έναρξης και της σοβαρότητας των πανδημιών και των περιβαλλοντικών και κλιματικών αλλαγών.

Από το 2019 που ξεκίνησε, ο πρωταρχικός στόχος της Ατζέντας για το Περιβάλλον για την Υγεία για την Ευρώπη (HERA), που συντονίζεται πανευρωπαϊκάαπό το Εθνικό Ινστιτούτο Ιατρικών Ερευνών της Γαλλίας, και για την Ελλάδα από το εργαστήριο Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ και το ερευνητικό κέντρο HERACLES για το Εκθεσίωμα και την Υγεία του Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας του ΑΠΘ είναι να παράσχει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια ατζέντα για το περιβάλλον, το κλίμα και την υγεία για την περίοδο 2020-2030. Αντιμέτωποι με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την υγεία που δημιουργήθηκε από την τρέχουσα πανδημία, οι ηγέτες του προγράμματος εργάζονται για τη διαμόρφωση νέων συστάσεων σχετικάμε τη διεξαγωγή έρευνας που εστιάζει στους δεσμούς μεταξύ περιβάλλοντος, ανθρώπινης υγείας και της πανδημίας COVID-19. Αυτές οι αρχικές συστάσεις δείχνουν ότι, ο κίνδυνος πανδημίας και τα περιβαλλοντικά ζητήματα συνδέονται στενά και ότι ένα ολοκληρωμένο όραμα των παραγόντων που επηρεάζουν τη δημόσια υγεία είναι απαραίτητο και χρήσιμο.

Κλιματική κρίση, ρύπανση και πανδημίες. Κι όμως υπάρχει σύνδεση

Με δεδομένο το άνευ προηγουμένου σκηνικό της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19, τα ζητήματα δημόσιας υγείας έχουν κεντρική θέση. Περισσότερο από ποτέ, η επιστημονική γνώση που προέρχεται από την έρευνα γίνεται βασικό εργαλείο για την κατανόηση του κοινωνικού αντίκτυπου αυτής της πανδημίας και για την καθοδήγηση της εφαρμογής των πολιτικών δημόσιας υγείας. Το Πρόγραμμα Έρευνας για το Περιβάλλον της Υγείας για την Ευρώπη (HERA), που συντονίζεται στην Ελλάδα από το ΑΠΘ, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2019 και περιλαμβάνει 15 ευρωπαϊκές χώρες. Όπως ζητήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο στόχος του προγράμματος είναι να παράσχει στο θεσμικό όργανο μια ατζέντα για το περιβάλλον, το κλίμα και την υγεία για την περίοδο 2020-2030, προσδιορίζοντας τις ερευνητικές ανάγκες και προτεραιότητες προκειμένου να προτείνει οδικούς χάρτες που συνενώνουν τους διάφορους ευρωπαίους εταίρους. Μια προκαταρκτική τέτοια ατζέντα προτάθηκε τον Φεβρουάριο του 2020.

Μετά την εμφάνιση της πανδημίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε την προσθήκη μιας συμπληρωματικής ερευνητικής ατζέντας με μια συνιστώσα COVID-19 προκειμένου να διερευνήσει τους δεσμούς μεταξύ πανδημίας, κλιματικής αλλαγής, περιβάλλοντος και υγείας. Σε μια αρχική έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2020, η επιστημονική ομάδα του HERA έχει ορίσει τρεις ερευνητικούς τομείς προτεραιότητας με στόχο την καλύτερη κατανόηση των δεσμών μεταξύ περιβάλλοντος, εμφάνισης, εξάπλωσης και επιπτώσεων του SARS-CoV-2. Η πρόθεσή των ερευνητών είναι να προσφέρουν στις αρχές εργαλεία για τη χάραξη δημόσιων πολιτικών σύμφωνα με το πλαίσιο και την πρόληψη της πανδημίας, και που σέβονται το περιβάλλον και την ατομική υγεία.

1. Περιβαλλοντικοί οδηγοί της εμφάνισης και εξάπλωσης του SARS-CoV-2

Η βελτιωμένη κατανόηση της εμφάνισης του SARS-CoV-2 περιλαμβάνει την εξεύρεση περισσότερων πληροφοριών σχετικά με τον κύκλο ζωής του και τον τρόπο με τον οποίο συνέβαλαν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων και ζώων (άγρια, εκτρεφόμενα ή οικιακά) - και ιδίως ο αντίκτυπος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην αποψίλωση των δασών, βιοποικιλότητα και συμπεριφορές άγριων ζώων.

Οι ερευνητές προτείνουν επίσης τη συνεχιζόμενη μελέτη των θεμάτων της ευαισθησίας του κλίματος και της εποχικότητας των ιών. Η απόκτηση περισσότερων πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο εξάπλωσης του ιού και τον εντοπισμό της πιθανής αντοχής του σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα θα καθιστούσε δυνατή τη βελτίωση της κατανόησής μας για τον τρόπο διάδοσής του. Αυτές οι μελέτες πρέπει να συνοδεύονται από την ανάπτυξη στερεών και καινοτόμων εργαλείων μοντελοποίησης.

2. Επιπτώσεις στην υγεία του COVID-19 και των περιβαλλοντικών κινδύνων

Οι ερευνητές υπογραμμίζουν τη σημασία της εναρμόνισης κοορτών, εργαλείων και μεθοδολογιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να εντοπίζονται καλύτερα οι πληθυσμοί σε κίνδυνο. Η χρήση μεγάλων ευρωπαϊκών ομάδων ασθενών θα καθιστούσε δυνατή την ακριβέστερη και πιο αξιόπιστη αξιολόγηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ της πανδημίας, της απόκρισης σε αυτήν και των ασθενειών που ευνοούνται από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι κοορτές μεγάλης κλίμακας θα βελτιώσουν επίσης σημαντικά την αξιολόγηση των συν-νοσηρότητας που συνδέεται με τις χρόνιες ασθένειες που εμπλέκονται σε σοβαρές περιπτώσεις COVID-19, ιδιαίτερα καρδιαγγειακές και πνευμονικές παθήσεις. Οι χρόνιες ασθένειες που συμβάλλουν στη σοβαρότητα του COVID-19 επηρεάζονται τουλάχιστον εν μέρει από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Γι’αυτό θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να μελετήσουμε πώς διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν το ανοσοποιητικό και καρδιαγγειακό σύστημα σε ασθενείς διαφορετικών ηλικιών.

Τέτοια δεδομένα θα αποδειχθούν πολύτιμα για την καλύτερη κατανόηση, σε επίπεδο μεμονωμένης χώρας, της αποτελεσματικότητας διαφόρων πολιτικών προστασίας της υγείας και του περιβάλλοντος που θεσπίστηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

3. Επιπτώσεις του COVID-19 στην κοινωνία, την οικονομία και την υγεία

Η αξιολόγηση των ψυχολογικών και κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων των διαφόρων στρατηγικών αντίδρασης στην πανδημία θα αποδειχθεί επίσης απαραίτητη για την ελαχιστοποίησή τους και για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας σε ευρωπαϊκό, εθνικό και ατομικό επίπεδο.

Γνωρίζοντας περισσότερα για τον κοινωνικό αντίκτυπο (αλλαγές στον τρόπο ζωής, ρόλος του αστικού περιβάλλοντος, επαναπροσδιορισμός του εργασιακού περιβάλλοντος, αντίκτυπος στη σωματική και ψυχική υγεία, επιδείνωση της ενδοοικογενειακής βίας, ευάλωτους πληθυσμούς, κ.λπ.) των διαπροσωπικών στρατηγικών που καταρτίστηκαν Ο περιορισμός της ιογενούς εξάπλωσης, όπως το lockdown ή η κοινωνική απόσταση, θα καταστήσει δυνατή την καλύτερη κατανόηση των μέσων εφαρμογής νέων δημόσιων πολιτικών.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη δρομολογήσει πρόσκληση για έργα σχετικά με το COVID-19. Ένας από τους στόχους είναι η στήριξη και την εναρμόνιση των μελετών σε κοορτές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αναμένεται να ακολουθήσουν και άλλες προσκλήσεις για έργα.

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο καθ. Σαρηγιάννης, επικεφαλής του HERAστην Ελλάδα, «η ανάπτυξη της έρευνας στο σταυροδρόμι των πανδημιών, του περιβάλλοντος και της υγείας σχετίζεται όχι μόνο με την τρέχουσα κρίση, αλλά και για την πρόληψη και την καλύτερη διαχείριση μελλοντικών κρίσεων στον τομέα της υγείας, ιδίως εκείνων που συμβαδίζουν με την κλιματική αλλαγή.Εφαρμόζοντας πραγματικά την έννοια του εκθεσιώματος, δηλαδή του συνόλου της ανθρώπινης έκθεσης σε παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία καθ’ολη τη διάρκεια της ζωής, είναι σημαντικό να προχωρήσουμε τώρα προς ένα πιο ολοκληρωμένο όραμα της ανθρώπινης και της πλανητικής υγείας, εισάγοντας την έννοια του κλιματικού εκθεσιώματος».

https://www.enve-lab.eu/