Οι διαδρομές του Μανώλη Αναγνωστάκη στη Θεσσαλονίκη

Οι φοιτητές της ΕΠΟΝ στις 25 Μαρτίου 1943 με πρωτοστάτη τον Άνθιμο Χατζηανθίμου και ανάμεσά τους φοιτητές όπως τον Λεόντιο Τριανταφυλλίδη τον Μανώλη Αναγνωστάκη και πολλούς ακόμη παρελαύνουν τραγουδώντας «Καμαρωτά χαρούμενα τα νιάτα σαν σε χορό βαδίζουν πάντα μπρος» και στεφανώνουν το άγαλμα του Ναυάρχου Βότση. Στη συνέχεια , ανεβαίνουν την Ιπποδρομίου και στο ύψος της οδού Αλ Σβώλου ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο βγαίνει στο μπαλκόνι του 3ου ορόφου της οικοδομής που διέμενε και πετά στους φοιτητές την ελληνική σημαία στο πλήθος που τραγουδούσε τον εθνικό ύμνο. Την σημαία λέγεται ότι έπιασε ο Μανώλης Αναγνωστάκης… Πρόκειται για ένα μόνο σημείο της πορείας του εμβληματικού ποιητή που ανασύρει ο Μιλιτιάδης Δ Πολυβίου προσωπικός φίλος του Αναγνωστάκη, ξεναγός μας στη διαδρομή Δρόμοι παλιοί: Ακολουθώντας τα ίχνη του Αναγνωστάκη στη Θεσσαλονίκη" που διοργανώνει ο Όμιλος Φίλων του Ποιητή Μανώλη Αναγνωστάκη με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του (9 Μαρτίου 1925-9 Μαρτίου 2025) Το σημείο συνάντησης της ομάδας δόθηκε σ ένα παρκάκι μεταξύ της Ροτόντας και της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Σημείο αναφοράς για την πορεία του Μανώλη Αναγνωστάκη που σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο, ειδικεύθηκε στην ακτινοθεραπευτική στη Βιέννη και εργάστηκε ως γιατρός στη Θεσσαλονίκη μέχρι το 1978 όταν μετακόμισε οικογενειακώς στην Αθήνα. Τοπίο Ερειπωμένοι τοίχοι. Εγκατάλειψη. Περασμένες μορφές κυκλοφορούνε αδιάφορα Χρόνος παλιός χωρίς υπόσταση Τίποτα πια δε θʼ αλλάξει δω μέσα. Είναι μια ήρεμη σιωπή μην περιμένεις απάντηση Κάποια νύχτα μαρτιάτικη χωρίς επιστροφή Χωρίς νιότη, χωρίς έρωτα, χωρίς έπαρση περιττή. Κάθε Μάρτη αρχίζει μιαν Άνοιξη. Το βιβλίο σημαδεμένο στη σελίδα 16 Το πρόγραμμα της συναυλίας για την άλλη Κυριακή. Ο Μανώλης Αναγνωστάκης θεωρείται ένας πολιτικός ποιητής. Πέρα από το ποιητικό, δοκιμιακό και κριτικό του έργο σ όλη τη διάρκεια της ζωής του επέδειξε υψηλή συνέπεια στις αρχές του, και αποτέλεσε υπόδειγμα ήθους. Η συμμετοχή του στην Αντίσταση κατά των Γερμανών, η στράτευσή του στην Αριστερά, η αντιδογματική σκέψη του, η έντιμη και τολμηρή δημόσια φωνή του μέχρι το τέλος του βίου του, τον καθιέρωσαν ως πρότυπο ενεργού πολίτη. Καταδικασμένος σε θάνατο σε ηλικία 24 ετών κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, μετουσίωσε ποιητικά το Εμφύλιο τραύμα σε υπαρξιακή συνθήκη, σε συλλογικό βίωμα. Οι φυλακές του Επταπυργίου είναι ένα από τα τοπόσημα στην Θεσσαλονίκη που ταυτίζονται με την πορεία του, ωστόσο υπάρχουν κι άλλες ίσως λιγότερο γνωστές διαδρομές τις οποίες χάραξε ο ίδιος και οι σύντροφοί του.

Τα «μπλόκια» στη σημερινή Νέα Παραλία εκεί που μπαζώνονταν για να δημιουργηθεί ο σημερινός χώρος περιπάτου ήταν ένα από αυτά, όπως και ο χώρος γύρω από το Πάρκο του Ξαρχάκου. Το Καφενείο Θερμαϊκός εκεί που βρίσκεται το γνωστό ως κόκκινο κτήριο, αλλά και η ταβέρνα Ωραία Σεβίλη ήταν άλλα σημεία τα οποία συνδέθηκαν με τα νεανικά του χρόνια. Ο Κλοιός σφίγγει. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1948 το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελευθερία» ανέφερε με πηχυαίο τίτλο : «Αεροπλάνο ωδηγήθη βιαίως εις Σερβίαν» Ήταν η πρώτη καταγεγραμμένη αεροπειρατία στον κόσμο που έγινε σε επιβατικό αεροπλάνο. Οι δράστες ήταν έξι μαθητές Γυμνασίου και μέλη της ΕΠΟΝ Φαίνεται ότι οι πρώτοι στην ιστορία αεροπειρατές ήταν: Οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Κουφουδάκης (21 και 23 ετών αντίστοιχα), ο Αχιλλέας Κελτεμλίδης (19 ετών) ο Γιώργος Κέλας (17 ετών) και ο Σπύρος Χειλμιάδης (18 ετών). Ο «Κλοιός», όπως ονομάστηκε μετά από χρόνια η ταινία αποτύπωνε την πίεση που ένιωθαν οι σύντροφοι του Μανώλη Αναγνωστάκη ιδίως μετά τη σύλληψή του. Ο ίδιος-όπως μας διηγείται ο προσωπικός του φίλος και ξεναγός μας- είχε πει στην μητέρα του «όταν με συλλάβουν να κρεμάσεις στο μπαλκόνι ένα κόκκινο ρούχο». Εκείνη το θυμήθηκε και το έκανε. Και έτσι πληροφορήθηκαν οι υπόλοιποι ότι ο κλοιός έσφιγγε. Η αεροπειρατία που επιχείρησαν κάποιοι από αυτούς ήταν αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης. Περνώντας μπροστά από το σπίτι που έζησε την παιδική του ηλικία και τα χρόνια της εφηβείας του ο ποιητής, στην παραμελημένη γωνία της πλατείας Αριστοτέλους λίγο πιο κάτω από το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, ο ξεναγός-αφηγητής Μιλτιάδης Δ Πολυβίου, αποκαλύπτει λιγότερο γνωστές αλλά ενδιαφέρουσες πτυχές για την προσωπικότητά του. Ο Αναγνωστάκης δεν ήταν μόνο πολιτικός ποιητής αλλά χαρακτήριζε τον εαυτό του ως ερωτοϋπαρξιακό που έζησε σε μια εποχή με έντονο πολιτικό χαρακτήρα. Ζήσαμε πάντα στις υγρές κι ανεξερεύνητες παραλίες Με τη μνήμη πληγωμένη από μάτια και ταξίδια Δεμένη πίσω απʼ ένα καράβι που δε θα γυρίσει Μες στους απέραστους καπνούς και τα βραχνά τραγούδια

Πλατεία Αναγνωστάκη. Το Τρίστρατο Ανάμεσα στις οδούς Πλάτωνος Φιλίππου και Αμύντα λίγα μόλις μέτρα πιο κάτω από το Πειραματικό Σχολείο όπου φοίτησε, βρίσκεται η μικρή πλατεία Μ Αναγνωστάκη. Υπάρχουν προτάσεις ανάδειξης του χώρου από τον Όμιλο Φίλων του Μανώλη Αναγνωστάκη και του Μιλτιάδη Πολύβιου ώστε να γίνει η μικρή πλατεία ένα σημείο αναφοράς. Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του τόσο ο Όμιλος Φίλων Μανώλη Αναγνωστάκη (https://omilosanagnostaki.gr/) όσο και το Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο και Βιβλιοθήκη Ρουστίκων «Ανέστης και Μανώλης Αναγνωστάκης» (στα Ρούστικα Ρεθύμνου γεννήθηκε ο πατέρας του ποιητή) διοργανώνουν εκδηλώσεις και δράσεις. Ο ποιητής σταμάτησε να γράφει το 1971 λίγο πριν από τα 50 του χρόνια. Αγαπούσε τη λιτότητα και την αφαίρεση στο λόγο, μας λέει ο ξεναγός μας. Ίσως γιατί με τη σιωπή μπορείς να αποδώσεις τα ουσιαστικότερα νοήματα χωρίς να χρησιμοποιείς τις λέξεις που στενεύουν τη σκέψη.

Κι ήθελε ακόμη… Κι ήθελε ακόμη πολύ φως να ξημερώσει. Όμως εγώ Δεν παραδέχτηκα την ήττα. Έβλεπα τώρα Πόσα κρυμμένα τιμαλφή έπρεπε να σώσω Πόσες φωλιές νερού να συντηρήσω μέσα στις φλόγες. Μιλάτε, δείχνετε πληγές αλλόφρονες στους δρόμους Τον πανικό που στραγγαλίζει την καρδιά σας σα σημαία Καρφώσατε σʼ εξώστες, με σπουδή φορτώσατε το εμπόρευμα Η πρόγνωσίς σας ασφαλής: Θα πέσει η πόλις. Εκεί, προσεχτικά, σε μια γωνιά, μαζεύω με τάξη, Φράζω με σύνεση το τελευταίο μου φυλάκιο Κρεμώ κομμένα χέρια στους τοίχους, στολίζω Με τα κομμένα κρανία τα παράθυρα, πλέκω Με κομμένα μαλλιά το δίχτυ μου και περιμένω. Όρθιος, και μόνος σαν και πρώτα περιμένω.